Çocuklarda demir eksikliğine dikkat!

Bozüyük Devlet Hastanesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Şükrü Onur Halaç, çocuklarda demir eksikliği ve anemisi ile ilgili açıklamalarda bulundu. Demir eksikliğine ilişkin bazı istatistiki verileri açıklayan Şükrü Onur Halaç, demir eksikliğinin en önemli anemi nedeni olduğunu ifade etti. Ülkemizde demir eksikliği anemisinin yüzde 15,2-62,5 arasında olduğunu kaydeden Şükrü Onur Halaç, “Yeni kuşakların sağlıklı olabilmesi için toplumun demir yetersizliği konusunda bilinçlendirilmesi şarttır” dedi.

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Şükrü Onur Halaç, yaptığı açıklamada, şu ifadelere yer verdi:

“En büyük risk grubunu oluşturan bebeklerin ilk 6 ay anne sütü alması ve altıncı ayın sonunda uygun ve yeterli miktarda ek besine geçilerek anne sütü alımının sürdürülmesi, bütün bebeklerin demir yetersizliği yönünden taranması, 4-12 ay arası anemisi olmayan bebeklere koruma amaçlı demir desteği, 4-24 ay arası anemisi olan bebeklere demir tedavisi sağlanması gibi amaçlarla Nisan 2004’te ‘’Emzirmenin Korunması, Özendirilmesi, Desteklenmesi ile Demir Yetersizliğinin önlenmesi ve Kontrolü’’ kısa adıyla ‘’Demir Gibi Türkiye’’ programı başlatılmıştır. Program çerçevesinde yürütülen çalışmalarla anemi görülme sıklığı bu yaş grubunda %7’nin altına düşmüştür.

Risk Faktörleri: Yaş, cinsiyet, beslenme öyküsü (emilimi bozan gıdalar), ilaç kullanımı (fenitoin vs), enfeksiyonlar (parvovirüs, paraziter hastalıklar vs), aile öyküsü, sSarılık (eritrosit yıkımına bağlı karaciğer-dalak büyüklüğü de görülebilir)

Belirtiler: Akut anemide ciddi semptomlar görülebilirken, kronik anemide kompansatuvar mekanizmalar nedeniyle semptomlar daha hafif olabilir.

Solukluk (en iyi gözler, tırnak yatakları, avuç içi ve kulak kepçesine bakarak anlaşılır). Yorgunluk, egzersiz intoleransı, irritabilite (huzursuzluk, uyarılabilirlikte artış), sistolik kalp üfürümleri, takipne (solunum sayısı artışı), taşikardi (nabız yükselmesi), yüksek debili kalp yetmezliği, solukluk, glosssit (demir eksikliği anemisi ve b12 eksikliğinde dil ağrılı, kızarık, dil üzeri yapılarda düzleşme görülebilir), angular stomatit (ağız köşesi iltihaplanması), kaşık tırnak.

Tarama ve değerlendirilen parametreler: Hemoglobin (g/dl), hem ve globulin proteininden oluşur. Hem yapısında demir bulunur, demir eksikliğinde hemoglobin düşer. Hematokrit (%), eritrositlerin kapladığı hacmin örnek hacmine oranı, demir eksikliğinde hematokrit düşer. MCV ortalama eritrosit hacmidir, 12 yaşına kadar 70+yaş değerinin üstünde olması istenir, düşük olması mikrositoz olarak isimlendirilir. MCH ortalama eritrosit hemoglobinini gösterir. MCHC ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonunu gösterir. Demir eksikliğinde MCH ve MCHC düşer ve hipokromi olarak isimlendirilir. RDW eritrositlerin büyüklüklerine dağılım genişliğini yansıtır (n %11-14) RDW artarsa anizositoz olarak isimlendirilir ve kansızlığa bağlı kemik iliğinin kan üretimini artırmaya çalıştığını, hücrelerin sürekli üretimine bağlı hücre boyutlarının birbirinden farklı olduğunu yansıtır. Retikülosit, RNA kalıntıları içeren nükleussuz genç eritrositlerdir ve kemik iliğinden eritrosit yapım hızını gösterir. Normalde %2’den daha düşük olması istenir. Ferritin demir deposunu yansıtır, enfeksiyon durumunda da artar bu yüzden sağlıklı iken değerlendirilmesi daha doğru sonuç verir.

2-3 ay arasında fizyolojik anemi görülür. Doğumla birlikte artan oksijen satürasyonu, kan üretimini uyaran eritropoetin yapımını azaltır. Eritropoetik aktivitenin azalmasına bağlı kan yapımı azalır, fetal eritrositlerin yaşam süresinin daha kısa olmasına bağlı term bebekte hb 9g/dl ye kadar düşebilir. Preterm bebeklerde eritrosit ömrü term bebeklere göre daha kısadır.

6 ay -3 yaş arasında hızlı büyüme, diyetle düşük demir alımı, depo demirinin tükenmesine bağlı, adölesan dönemde hızlı büyüme, yetersiz ve dengesiz beslenme, kan kaybına(mens) bağlı demir eksikliği anemisi gelişebilir.

Demir eksikliğinde kırmızı kan hücrelerinin mikroskop altında ve laboratuvar değerlendirilmesinde ortaya çıkan değişiklikler hipokromi (MCH ve MCHC düşük), mikrositoz (MCV düşük), anizositoz (RDW yüksek), target hücre ve poikilositozdur (şekli değişik kırmızı kan hücreleri). Serum demiri ve ferritin düşer, demir bağlama kapasitesi ve serbest eritrosit protoporfirini artar.

1. Evre: Karaciğer ve kemik iliğinde demir depoları azalır. Bunun göstergesi olan ferritin azalır. (DEA’ da ferritin <15ng/ml olur. N:35 ng/ml)

2. Evre: Serum demiri azalır, serum demir bağlama kapasitesi artar, transferrin satürasyonu azalır (<%15), serbest eritrosit protoporfirini artar.

3. Evre: Hemoglobin düşer, periferik yaymada mikrositoz, hipokromi, anizositoz vardır. MCV, MCH ve MCHC düşer, RDW artar.

Profilaksi ve Tedavi: Anemi bulgusu olmayan 4-12 ay arası her bebeğe destek amaçlı (10 mg/gün dozla=+3 değerlikli demir için 4 damla/gün, +2 değerlikli demir için 9 damla/gün) demir preparatı başlanmalıdır.

Prematür veya 2500 gramın altında ağırlıkla doğmuş bebeklere 2. Ayında daha önce başlanmamışsa (2 mg/kg/gün) demir preparatı başlanmalıdır.

Profilaktik demir uygulanan bebeklerin ilaç başlandıktan sonra 9. Ayda takip edilmesi (hemoglobin hematokrit bakılması), anemisi varsa sevk edilmesinin yoksa profilaksinin devamının sağlanması gereklidir.

4-2 ay arası anemi tespit edilen her bebeğe (3 mg/kg/gün 3 ay süre ile) demir preparatı verilerek tedavisi sağlanmalıdır.

Anemi tedavisi verilen bebeklerin ilaç başlandıktan 1 ay sonra takip edilmesi, anemisi varsa sevk edilmesinin yoksa tedavisinin devamının sağlanması gereklidir.

Hemoglobin değeri 7 gr’den hematokrit değeri %21’den düşük tespit edilen her küçük bebek ve çocuk hastaneye acil sevk edilmelidir.

İlaçlar tercihen çocuk aç iken, öğün aralarında verilir. Süt ve süt içeren gıdalarla birlikte verilmez, en az yarım saat geçmiş olmalıdır. C vitamini içeren içecek ve yiyecekler demir emilimini artırır.

Demir ilaçlarının düzenli ve yeterli süreyle kullanılması çok önemlidir. Birlikte mutlaka aileye ve hastaya dengeli ve demirden zengin beslenme hakkında bilgi verilir. Çocukların beslenmesine altıncı aydan sonra demir içeriği fazla olan kırmızı et ve yumurta gibi ek gıdaların eklenmesiyle demir eksikliği anemisinin gelişmesi önlenebilir. Çocuklara günde 500 ml’den fazla inek sütü verilmemelidir.

Demir içeren ilaçların tadı çok tatlı olmadığından bazı çocuklarda ilaç alımına karşı direnç görülebilir. Bu çocuklarda ilacın portakal suyu ile birlikte verilmesi hem tadı hem de emilimi artırması açısından yararlı olur.

İlaç kullanımı ile birlikte bazı çocuklarda kabızlık veya ishal, karın ağrısı ve midede yanma hissi gelişebilir. Karın ağrısı varsa ilaç açken akşam saatlerinde verilebilir. Midede yanma ilacın tok karına, yemekten en az yarım saat sonra alınması ile kontrol altına alınabilir.

Oral demir ilaçlarının yan etkileri (bulantı, kusma, dispepsi, konstipasyon, ishal, gaz, dışkının siyah renkli olması, dişlerin siyaha boyanması) konusunda hasta/ailesi bilgilendirilir. Dişlerin siyaha boyanmasını en aza indirmek için, damla veya şurup formunun dilin arkasına doğru, dişlerle temas etmeyecek şekilde verilmesi; ilacın su veya meyve suyu ile seyreltilerek verilmesi, ilacın bir pipet ile verilmesi önerilir.

Ayrıca çocuklarda demir eksikliği anemisi için 5 yaş izlemi ve adolesan dönemlerinde (10-14 yaş arasında, 15-18 yaş arasında ve 19-21 yaş arasında) birer kez olmak üzere hemoglobin, hematokrit bakılması gereklidir.”