Değerli okuyucularım geçen hafta boğa olgusunun yakın coğrafyamızdaki ilk tarihi bulgularını yazmaya başlamıştık. Bu hafta konumuza kaldığımız yerden devam edeceğiz. Boğa, Ege medeniyetinde kendinden önceki medeniyetlerde olduğu gibi ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Antik Ege mitolojisinde boğa baş tanrı olan Zeus’un sembolize edildiği bir olgudur. Finike kralının kızı Europa’nın rüyasında bir boğa görür ve bunu anlamlandıramaz. Arkadaşlarıyla gittiği deniz kenarında yanına gelen güzel bir boğanın sırtına biner ve denize koşarlar. Boğa aslında Zeus’tur. Boğa yani Zeus ile Europa’nın birlikteliğinden iki oğulları olur. Minos ve Rhadamanthys adındaki bu iki oğul öldükten sonra ölüler diyarında adaleti sağlayan kişiler olurlar. Dönemin göklerin tanrısı, baş tanrı olan Zeus’un en önemli sembollerinden birisi boğa olmuştur. Yani günümüz Europalılarının babaları boğadır.

Ege mitolojisinde boğaya dönüşen Zeus ve Europa

Antik Pers medeniyetinde de boğa özel bir konuma sahiptir. Antik Pers mitolojisinde Geush-Urvan adlı bir boğanın özel bir konumu vardır. Zerdüşt inancında tanrı tarafından yaratılan bu boğa karanlıklar tanrısı tarafından öldürülmüştür. Ancak tüm hayvanların ruhlarını kendisinde toplayan bu boğa diğer yaralı hayvanların da atasıdır. Yararlı hayvanların tamamı bu boğadan türemiştir.

Pers mitolojisinde Geush-Urvan boğa mücadelesi

Tarihsel süreçte yer alan Roma İmparatorluğu döneminde boğa diğer medeniyetlerde olduğu gibi önemli bir yere sahiptir. Bu kültürde boğa bir mücadeleyi simgelemektedir. Özellikle milattan sonraki birkaç asırda baskın olan bir kültür/inanç olan sistemi olan “Mitra kültü”nde boğa bir rekabet ve mücadelenin parçası idi. Kökeni doğu kültürüne dayalı olan bu inanç milattan hemen sonra Roma’ya geçmiştir. Dönemin birçok heykel, kabartma, duvar resimlerinde bu mücadele betimlenmiştir. Bu arkeolojik bulgulara göre boğa mücadele sonunda öldürülmektedir. Mitra kültürüne göre Mithras tauroktoni (boğa ve döğüş kelimelerinin birleşimi) boğayı öldürmektedir. Derya Şahin, “Roma Mitolojisi” isimli eserinde tauroktoni’yi “belli bir zamanda, geceleyin doğuyu soluna ve batıyı sağına alarak güneye bakan bir kişinin gözlemleri” şeklinde açıklamaktadır. Söz konusu mücadeleye ilişkin yüzlerce tarihi bulgu günümüze ulaşmıştır.

Vatikan Müzesi’nde bulunan Mithras’ın tauroktoni kabartması.

Romalılarda boğaya ilişkin bir diğer uygulama da onun kurban edilmesi ve geleceği yorumlama amacıyla kullanılmasıdır. Roma’da boğa kurban etme kutsal bir işlevdir. Kurban edilen boğanın iç organları ve özellikle de karaciğeri çıkartılır ve yorumlanırdı. Bahse konu Roma inancına göre öldürülen/kurban edilen boğanın kanından tüm canlılar meydana gelmiştir.

Günümüzde boğa/inek kültünün en canlı ve etkili olduğu coğrafya Hindistan’dır. Tarih öncesi döneme dayalı bu inanç Ön Asya ile ilişkilidir. Sind kültür evresine ait birçok boğa tasvirli mühürlere rastlanmıştır. Tarihçilere göre bu motiflerin kaynağı Ön-Asya’dır ve ticari ilişkiler sonucu Hindistan'a getirilmiştir. Hintlilerin Orta Asya steplerinde yaşadıkları dönemde en önemli tanrısı olan Dyaus, boğa şeklinde betimlenmiştir. Hintlileri acımasız doğa koşullarından, fırtınadan soğuktan ve yağmurdan koruyan “gök tanrısı” boğa şeklinde sembolize edilmiş ve günümüze kadar ulaşmıştır.

Batı kültüründe boğaya ilişkin bir diğer uygulama da boğa güreşleridir. Boğa güreşleri Roma İmparatorluğu’nun egemenlik alanlarında ortaya çıkan bir uygulamadır. Günümüzde hala yapılan güreşler özellikle İspanya’da popüler bir uygulamadır. Tarihsel süreçte ise boğa güreşleri İspanya’da, Portekiz’de, güneybatı Fransa’da yapılırdı. İspanyolların Amerika’ya geçişleri sonrası bu kültür ve uygulama Güney Amerika’ya, Latin ülkelerine de yayılmıştır.

Değerli okuyucularımız boğa yazımıza bu haftalık son veriyoruz. Tarihi dönemler yaklaştıkça boğaya ilişkin bulgular daha da artmakta ve içerik ve anlamlar netleşmektedir. Yazımızı tekrar birkaç soru ile sonlandıralım. Roma ve sonrası dönemde boğa neyi simgeliyordu? Tarihsel bulgularda taraflar neyi simgelemekteydi? Bu mücadelenin kazanan ve kaybedenlerinin yaşadığı sonuçlar neler olmuştur? Bu sonuçların günümüzdeki yansımaları nelerdir? Gelecek boğa yazımızda görüşmek dileğiyle.