Değerli okuyucularım geçen hafta ahlakın bireysel kaynakları hakkında kısa bir açıklama yapmıştık. Bu hafta da bireysel ahlakın hiçe sayıldığı, toplumsal boyutta ağır bedelleri olan tarihi bir olayı yazarak konuyu bitirmeyi planlamıştık. Ancak konu hakkında beklenenin çok üzerinde geri dönüş alınca ahlak konusunu yazmaya devam etmenin uygun olacağını düşündük. Bu hafta da sizlere ahlakın başka boyutlarını yazmaya başlayacağız.
Ahlak denince şüphesiz aklımıza insan ve toplum gelmektedir. Ahlak konusunda her iki boyutta da en çok yapılan metafizik tartışmalardır. Metafizik tartışmalar ahlakın doğasını açıklamakta yetersiz kalmaktadır. Bunun temel nedeni konunun gerçeklerden uzak bir şekilde tartışılmasıdır. Bu kapsamda yapılması gerekenlerden birisi inceleme konusunun yapılandan daha kapsamlı tutulmasıdır. Ahlakın eksiksiz şekilde anlaşılması için insan kadar hayvanların ve topluklarının da tartışılması gerekmektedir.
Yapılan çalışmalarda görülmüştür ki hayvan topluluklarının da tıpkı insanlar gibi ahlak kuralları vardır. Hayvan topluluklarının ahlaki kuralları da insanların ki gibi değişim göstermiştir. Yani hayvanların ahlakı, yaşam biçimlerine ve yaşadıkları ortamın koşullarına bağlı olarak evrimleşmiştir.
Topluluk haline gelen varlıkların davranışlarına rehberlik eden kurallar olan ahlak hayvanlar için de geçerlidir. Hayvan topluluklarının ahlakını incelememizin nedenlerinden birisi metafizik kavramlar olmaksızın iyi ve kötü kavramlarının oluşumu ve evrimleşmesini anlama arzumuzdur. Hayvan topluluklarının ahlakını soyut kavramlara başvurmaksızın incelenmesi konuyu eksiksiz şekilde anlamamıza olanak verir.
Hayvanlar tıpkı insanlar gibi hatta insanlardan bile üstün bir şekilde içgüdülerini yönetebilmedirler. Bu yetenekleri davranışlarında açık biçimde görülmektedir. Hayvanlar arasında sıklıkla faziletlere rastlamak mümkündür. Hayvanlarda görülen faziletlerden ilki fedakarlıktır. Hayvanlar arasında fedakârlık son derece gelişmiş bir olgudur. Hayvanlar da birbirlerini korumak ve yardımlaşmak için bir araya gelmekte, topluluklar kurmaktadırlar. Tehlikeye karşı korunmak için birçok hayvan türü nöbet sistemi teşkil etmişlerdir. Belgeselleri seyrettiğimizde buna ilişkin birçok örneğe rastlamaktayız.
Hayvan toplulukları arasında tıpkı insanlarda olduğu gibi kahramanlara rastlamaktayız. Bununla beraber hayvanlar arasında suçlulara da rastlayabiliriz. Burada dikkat edilecek husus, hayvanlarda tamamen ahlaksız varlıklara çok ender rastlanır. Bu kapsamda verilebilecek örnekler son derece sınırlıdır. Genel türler içerinde bu tür davranış gösterenler azdır. Örneğin guguk kuşları içerisinde yalnızca altın guguk kuşu yumurtasını ispinoz yuvasına bırakır. Zavallı ispinoz haftalar boyunca kendi yavrusu zannettiği guguk kuşunu beslemek için gerçek yavrularını ihmal eder. Benzer durum bir tür karıncalarda da söz konusudur. Kan kırmızısı karıncalardan bir tür köle ele geçirmek için barışçıl bir tür olan fusca yuvasına sızar, kraliçeyi öldürür ve pupaları kaçırıp bir sonraki köle nesli olarak yetiştirir. Bunu yaparken bizden daha az zalim değillerdir.
Hayvan toplulukları arasında ahlak ciddi ve tavizsiz bir konudur. Topluluk kanunlarına uymayan bireyler kati bir şekilde topluluktan dışlanırlar. Toplumsal düzeni korumak için ağır yaptırımlar da hayvanlar arasında görülen bir davranıştır. Bazen dışlamaya gerek kalmadan ahlaksız bireylerin katledildikleri bile görülmektedir.
Hayvan topluluklarının ahlakı tıpkı insanlarınki gibi durum ve koşulların yarattığı ihtiyaçlara göre şekillenmekte, birlikte evrimleşmektedir. Bu kapsamda bize örnek oluşturabilecek türlerden birisi arılardır. Arı türleri karşılaştırıldığında hepsinin aynı düzeyde evrimleşmedikleri gözlenir. Arı türleri arasında bireysellikten kollektif yaşama geçiş aynı düzeyde değildir. Bazı türler bireysel ağırlıklı kurallara uyarken bazı arı türleri ise tamamen kollektif kurallara göre yaşamaktadırlar.
Görüldüğü gibi hayvan toplulukları arasındaki ahlak kuralları insanların ahlak kurallarından aşağı değildir. Şimdilik konuya burada noktalayalım. Gelecek yazımızda konuya devam edeceğiz.