Değerli okuyucularım son yazımızda ahlak konusunda değişik bir içeriği ele almıştık. Bu hafta konu hakkında yazmaya devam edeceğiz. Hayvanlarda ahlak çok az bilinen, insanlar içinde dikkate alınması gereken bir konudur. Yazımızı örneklerle özellikle arılar üzerinden ele alacağız.

Geçen hafta da belirttiğimiz gibi hayvan toplulukları da tıpkı insanlara benzer şekilde koşullara bağlı şekilde evrimleşmektedirler. Türler toplumsal yaşamda üst düzeye ulaştıklarında dengeye ulaşıp sabitlik kazanırlar. Bireysel yaşama alışmış türlerde ise toplumsallaşma yavaş olmaktadır. Tıpkı insanlarda olduğu gibi hayvanlarda da türler içindeki çeşitlilik farklı şekilde değişime uğramaktadır. Geçen hafta verdiğimiz örnek olan arı türlerine geri dönersek eşek arıları henüz evrimleşmenin ilk safhalarında yer almaktadırlar. Üstün fiziklerine rağmen birlikte yaşamın henüz ilk basamaklarında yer alan bu türün sosyal düzeni diğer türlere göre geridedir. Eşek arılarının çabaları kendileri dışındaki türlere de pek yarar sağlamaz.

Buna karşın evrimleşmiş hayvan türlerinde görev duygusu yani sorumluluk bilinci son derece yüksektir. Bal arıları buna en güzel örneklerden birisidir. Kolonide sınırları çok net bir yönetsel yapıları vardır. Herkesin yeri, görev ve sorumlulukları bellidir. En üstte yönetici pozisyonunda kraliçe arı yer alır. Koloninin devamı ona bağlıdır. İşçi arılar yaşamsal ihtiyaçları karşılamak için tarifsiz çaba içindedirler. Kraliçeye olan sadakat ve itaatleri kovanın düzenini sağlar. Kovanın düzeninin dışına çıkanlar tavizsiz şekilde cezalandırılır. Kurallar sadece çalışanlar için geçerli değildir. Kraliçe arı kovanın yönetimini kaybetmeye başladığında süratle kovan dışına itilip yeni ve yetenekli bir kraliçe kovanın tepesine oturtulur. Kovanın dışına çıkartılan kraliçenin hayatı artık son bulmuştur. Kısacası görev ve fedakârlık kovandaki her birey için geçerlidir. Kovanın düzenini bozanlara karşı davranış ve yaptırımlar kollektif olarak kararlaştırılıp uygulanır.

Arı kovanında bireyler durmaksızın toplumsal çıkarlar için fedakarlıkta bulunurlar. Fedakârlık kovan ile sınırlıdır. Kovan içerisinde yuvaların mimarisinden yiyecek teminine kadar pek çok olgu, davranışlar hedeflenen amaçtaki değişmelerle birlikte değiştirme yeteneği aklın en basit göstergesidir. Yani zannedildiğinin aksine hayvanlar da koşullara bağlı olarak akli melekelerinin belli ölçüde kullanmaktadırlar.

Entelektüel kavrama yetenekleri farklı olan hayvanların ahlakları insanlara oldukça yakın benzerlikler taşımaktadır. Bu da göstermektedir ki her iki türün en üstünden en aşağısına kadar ahlakın mantığı akıldışı formlara dayanır. Akıl alanında insan hayvanlardan oldukça ileri olmasına rağmen duygusal ve biyolojik alanda büyük benzerlikler taşımaktadır. Peki hayvanlarda ahlak bize hangi konuda yardımcı olmaktadır? Hayvanlarda toplumsal yaşamın yapılanması, organizasyonu sosyal ihtiyaçların ahlakın gerçek yaratıcıları ve ahlakın devamı açısından vazgeçilmez olduklarını göstermeye yardımcı olur.

Toplumsallaşmış hayvan topluluklarından türleri ile konuyu çeşitlendirmek istediğimizde çarpıcı örneklerden birisi de mirketlerdir. Mirketler tıpkı arılar gibi gelişmiş toplumsal düzene sahiptirler. Hiç unutmuyorum bir belgeselde mirket grubu yavrularından birisi doğuştan kördü. Mirketler yaptıkları organizasyon ile her sabah yuvalarından çıktıklarında kör mirketi sağlıklı mirket ile arkadaş timi şeklinde eşleştiriyorlardı. Gün boyunca iki mirket birlikte avlanıyorlardı. Havadan gelen ölümcül tehditlere karşı da birlikte hareket eden ikili, kör yavrunun hayatta kalmasını hep sağladı. Görüldüğü üzere toplumsallaşmış hayvan türleri, günümüz modern toplumlarının bazı bireylerinin çok ötesinde fedakârlık ve ahlak değerlerine sahiptirler.

Konuyu farklı örnekler ile çeşitlendirmek mümkün. Hayvanlar bilinenin aksine insanlar kadar olmasa da akli melekelere sahiptirler. İnsanların hayvanlara karşı tek üstünlükleri fikir sahibi olabilmeleridir. Ahlak kapsamında düşündüğümüzde pek çok hayvan türü insanlardan aşağı değiller. Ahlak konusunda hayvanlardan almamız gereken birçok örnek var.

NOT: Değerli bir meslektaşım ilk yazımızı okuduktan sonra önemli bir bilgilendirme yaptı. Bilişim hayatımıza o kadar girdi ki sadece bizi, insanları değil hayvanları da anlamamıza yardımcı olmaktadır. Hayvan kolonilerinin davranışları büyük veri çalışmaları ile sosyal çalışmalarda incelenmeye başlandı. Sonuçlar insan yaşamını kolaylaştırmada bize yardımcı olmaya başladılar. “Sosyal Veri Mühendisliği” çalışmaları artık önemli bir çalışma alanı. Örneğin arı kolonisi algoritmaları bizim yaşamımıza katkılar sunmaktadırlar. Örnekleri çoğaltmak mümkün. Merak etmeyin çok yakında hayvanlar bize çok daha fazla şeyler öğretecekler.