Değerli okuyucularım,

Sizlerle, ilimiz Bilecik ve yakın bölgesinin başta tarihi, kültürü, sosyal yaşamı ve mimari eserleri ile mimarları gibi değerleri hakkında hasbihal ettiğimiz yazı dizimizde bu hafta, 1700'lü yıllardan Osmanlı Devleti'nin son zamanlarına kadar olan süre zarfındaki nüfus değişiklikleri hakkında bilgiler vereceğim.

3 kıtada 6 asrı aşkın süre zarfında dünyaya hak, adalet ve medeniyet aşılayan Osmanlı İmparatorluğu aynı zamanda birçok milletin aynı coğrafya ve aynı mekanda huzur ve barış içinde yaşamasına olanak sağlamıştır.

Aşağıdaki metinde daha rahat anlaşılması amacıyla maddeler halinde vereceğim bilgilerde Ertuğrul Sancağı olarak adlandırılan Bilecik'imizdeki nüfus hareketliliğini siz değerli okuyucularıma aktarıyorum.

Osmanlı Devleti’nin 2. Mahmud dönemi öncesi nüfusuyla ilgili net bilgiler bulunmamaktadır. 1830’da toplanan özel bir mecliste, ülke genelinde bir sayım yapılması kararlaştırıldı. Ülke nüfusunu tespit etmek amacıyla ilk sayım 1831 yılında yapılmıştır.

- 1831 tarihli nüfus sayımında Bilecik merkez kaza genelinde toplam 8755 erkek nüfusu kaydedilmiştir. Bunun 5489’i Müslüman, 3266’sı Gayr-ı Müslim’dir. Toplam nüfusun %62.67’si Müslüman, %37.33’ü Gayr-ı Müslim’dir. Yaklaşık olarak erkek nüfus nispetinde kadın nüfusunu eklediğimizde kaza genelinin nüfusu 17.510’dir.

- 1869 tarihli nüfus kaydında Bilecik merkezin 14 mahallesi bulunmaktadır. Bilecik’te 10.101 erkek nüfus tespit edilmiş, bunun 4494’ Gayr-ı Müslim, 5607’si Müslümanlardan oluşmaktadır. Bu sayıya kadınları da ilave ettiğimizde kaza genelinde bu tarihte yaklaşık 20.202 kişinin bulunduğunu söyleyebiliriz.

- 1871 tarihinde nüfus içinde verilen rakamlar aynıdır. 1875 ve 1877 tarihlerinde verilen rakamlar hane sayısında bir değişiklik olmamakla birlikte 4619 Gayr-ı Müslim, 5601 Müslüman nüfus kaydedilmiştir.

- 1876 yılında Bilecik’in merkezindeki 4118 hanede 9.680 erkek bunun 5.061’i Müslüman, 4.619’u Gayr-ı Müslim’dir. Bu sayıya kadınları da ilave ettiğimizde yaklaşık 19.360 kişinin olduğunu söyleyebiliriz.

- 1878 yılında Bilecik merkezinde toplam 4360 hanede 997 Ermeni, 3635 Rum ve 6239 Müslüman olmak üzere 10.871 erkek nüfusu tespit edilmiştir.

- 1884 tarihindeki veriler 4337 hanede 9.838 erkek nüfus bulunmaktadır. Bunun 5.548’i Müslüman, 4290’ı Gayr-ı Müslim’dir. Toplam nüfusu bulabilmek için erkek nüfus 2 ile çarpıldığında 19.676 sayısına ulaşılmaktadır.

- 1885-1886 yılında Ertuğrul Sancağının nüfusu konusunda bu ana kadar yapılan sayımlar içerisinde en ayrıntılı bilgileri kapsamaktadır. 1885-1886 ‘da Bilecik merkezinde 38.743 Müslüman, 6955 Rum, 4844 Ermeni, 647 Katolik, 6 Yahudi, 120 Protestan olmak üzere toplam nüfusu 51.315’dir. Ertuğrul Sancağına bağlı kazalarının nüfusu ile birlikte bu sayı 149.088’dir. Toplamdaki bu rakamlar Bilecik şehir, nahiye ve köylere ait toplam nüfusu vermektedir. Buna göre nüfusun %75.5’i Müslüman, 24.5’i Gayr-i Müslim’den oluşmaktadır.

-1899 tarihinde Bilecik’in 172 köyü 31 mahallesi ve 11.837 hanesinin olduğu görülmektedir. Bilecik merkez nüfusu 51.925’dir. Bu rakamın 26.350’si erkek, 25.575’i kadındır.

- 1893 yılında Ertuğrul Sancağında nüfusun 152.215 Müslüman, 17.396 Ermeni, 10.826 Rum, 885 Katolik, 338 Protestan, 4 Yahudi olmak üzere toplam nüfus 181.664’tür.

- 1898 tarihinde Bilecik merkez kazasında 15 mahallede 1208 hane bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Bilecik merkezinin nahiye ve köyleriyle birlikte toplam nüfusu şöyledir.47.646 Müslüman, 8.158 Rum, 6.225 Ermeni, 510 Katolik, 149 Protestan,95 Kıpti( Hıristiyan Mısırlılar) olmak üzere toplam nüfusu 62.813’tür. Buna göre bu tarihteki nüfus rakamlarında Gayr-ı Müslim nüfus lehine önemli bir artış görülmektedir.

- 1899’de Bilecik merkez kazasında 52.964 Müslüman, 16.865 Gayr-ı Müslim olmak üzere toplam nüfusu 52.964’tür. 19. Yüzyıl sonunda Ertuğrul Sancağında 182.174 Müslüman ve 33.563 Gayrı Müslim olmak üzere toplam nüfus 215.737’dir.

- 1907’de Bilecik kazası 16.351 hane ve 193 köyü ile Ertuğrul Sancağının en büyük yerleşim birimiydi. Bilecik merkez kazasında 38.566 erkek, 37.333 kadın, 58.041 Müslüman, 9.751 Rum, 7.589 Ermeni, 457 Katolik, 206 Protestan, 35 Yahudi olmak üzere toplam nüfusu 75.899’dur. Söğüt, İnegöl, Yenişehir kazalarıyla birlikte toplam nüfusu 240.601’dir.

- 1915’de Bilecik merkez kazasında 60.218 Müslüman 9.756, Rum, 7.649 Ermeni, 465 Katolik, 184 Protestan olmak üzere toplam nüfusu 78.272’dir. Ertuğrul Sancağının diğer kazalarıyla birlikte toplam nüfusu 1907’deki nüfus verilerine göre düşüş göstererek 224.565’gerilemiştir.

-1885 yılında gerçekleşen idari düzenleme sonucunda Ertuğrul ismiyle Hüdavendigar vilayetine bağlı bir sancak haline getirilen Bilecik ve diğer kazalarının toplam nüfusu 1886’da 149.083, 1895/1896’da 188.255, 1899’da 215.737, 1907’de ise Ertuğrul Sancağının ulaştığı en yüksek nüfus 240.601, 1915’te bu sayı 224.565’e kadar düşmüştür. Toplam nüfusta meydana gelen düşüşte Birinci Dünya Harbi’nin başlamasıyla hızlanan asker alımında büyük etkisi olmuştur.

Bir diğer yazımda ilimiz mahalle adları ve sayıları hakkında bilgiler aktaracağım yazı dizimde görüşmek dileğiyle hoşça kalın.

Kaynakça

- ÖZTÜRK Saidi, Tanzimat Döneminde Bir Anadolu Şehri Bilecik, 1996

- DEMİRYÜREK Halim, Ertuğrul Sancağı, Bilecik, 2015